Podgórski cmentarz żydowski nowy w Krakowie
50°01′56″N 19°57′49″E/50,032222 19,963611
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Typ cmentarza |
wyznaniowy |
| Wyznanie |
judaizm |
| Stan cmentarza |
zniszczony |
| Powierzchnia cmentarza |
0,15 ha |
| Data otwarcia |
1932 |
| Data ostatniego pochówku |
1942 |
| Zarządca | |
Położenie na mapie Krakowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
| 50°01′56″N 19°57′49″E/50,032222 19,963611
| |
,_3_Abrahama_street,Krakow,Poland.JPG)
Podgórski cmentarz żydowski nowy, nazwany także cmentarzem Abrahama – kirkut znajdujący się w Krakowie w dzielnicy XIII, w Podgórzu przy ulicy Abrahama 3.
Cmentarz zajmuje powierzchnię kilku hektarów i obecnie nie znajduje się na nim żaden nagrobek.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pod koniec XIX wieku krakowska gmina żydowska borykała się z problemem braku miejsca na podległych jej cmentarzach. Ponieważ nie było możliwości rozszerzenia cmentarza przy ul. Miodowej, w 1919 roku zakupiono ok. 8 ha gruntu na terenie Woli Duchackiej[1][2]. Cmentarz miał dwa adresy: ul. Abrahama 3 i ul. Jerozolimska 14. Ponieważ ulica Jerozolimska przebiegała po północnej stronie cmentarza podgórskiego, na mapach z przełomu lat 30. i 40. XX wieku oba cmentarze opisywano jako stary i nowy[3].
Wkrótce przystąpiono do budowy monumentalnego, bardzo nowoczesnego na owe czasy, domu przedpogrzebowego, którego projektantem był architekt Adolf Siódmak. W narożniku zbudowano tzw. Szary Dom – budynek bractwa Chewra Kadisza[1]. Ogrodzony cmentarz otwarto 6 kwietnia 1932 roku[1][2]. W uroczystości wziął udział rabin Josef Nechemia Kornitzer, który odprawił modły i wygłosił okolicznościowe kazanie. Następnie członkowie Chewra Kedisza, rabinat, członkowie zarządy i rady wraz ze gromadzonymi podczas otwarcia Żydami siedem razy (zgodnie z tradycją) okrążyli teren cmentarza[3][4]. 17 sierpnia 1932 roku władze Krakowa wydały zgodę na otwarcie cmentarza[3].
Cmentarz graniczył z inną żydowską nekropolią, na której chowano Żydów, z gminy podgórskiej.
Podczas II wojny światowej cmentarz ulegał stopniowej dewastacji. W 1941 roku w budynku przedpogrzebowym pracownicy krakowskiej Gminy Żydowskiej próbowali ukryć przedmioty liturgiczne z synagog, w tym zabytkowe zwoje Tory. Wraz z przeznaczeniem budynku na cele obozowe w 1944 roku zostały odkryte i przejęte przez załogę obozu. Zostały one wywiezione do Instytutu Badań Wschodnioniemieckich, a część z nich została zniszczona[1][3].
W 1942 roku na terenie nekropolii i sąsiadującego cmentarza przy ulicy Jerozolimskiej założono obóz pracy przymusowej, od 1944 roku obóz koncentracyjny KL Plaszow. Praktycznie wszystkie macewy i nagrobki użyto do utwardzenia dróg i na podmurówki baraków[1].
W domu przedpogrzebowym urządzono stajnie dla koni i bydła oraz chlew, a w Szarym Domu zamieszkali esesmani. Budynek wykorzystywano również jako więzienie. W 1944 roku budynek został częściowo rozebrany, a centralna kopuła została wysadzona[3].
Po zakończeniu wojny cmentarz stał opuszczony i stopniowo niszczał. W okresie powojennym rozebrano do fundamentów zachowaną, zachodnią kopułę domu przedpogrzebowego. Niedawno[kiedy?] cmentarz został uporządkowany. Obecnie należy do Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Krakowie.
Na cmentarzu, w 2004 roku[5], staraniem wychowanek szkół Bejs Jaakow postawiono upamiętnienie Sary Schenirer. Napis na tablicy, nawiązującej kształtem do macewy, w tłumaczeniu na język polski, brzmi:
TU SPOCZYWA KOBIETA SKROMNA I SPRAWIEDLIWA
PANI SARA SCHENIRER CÓRKA R. BECALELA SCHENIRER
ŻONA RABINA R. ICCHAKA LANDAUA
MATKA W IZRAELU ZAŁOŻYCIELKA SZKOŁY W BET JAAKOW...
PRACOWAŁA DLA BOGA W RADOŚCI
ZAWSZE MIAŁA BOGA PRZED SOBĄ...
ZMARŁA W WIECZÓR SZABATU 26 DNIA PIERWSZEGO MIESIĄCA ADAR 5695
NIECH JEJ DUSZA ZAWIĄZANA BĘDZIE W WĘZŁY ŻYCIA.
MACEWA ODNOWIONA W ROKU 5763
Przewrócona macewa wróciła na swoje miejsce w styczniu 2024 roku[6].
W 2022 przeprowadzona została społeczna akcja oznakowania naturalnymi barwnikami granic cmentarza[7].
W latach 2023–2024, jako część projektu upamiętnienia KL Plaszow, granice cmentarza zostały oznaczone betonowymi blokami.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Nowy cmentarz żydowski w Krakowie
- Podgórski cmentarz żydowski stary w Krakowie
- Cmentarz Remuh
- Synagogi Krakowa
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Cmentarz żydowski, przy ul. Abrahama, [w:] Encyklopedia Krakowa, Wyd. 2 zm. i rozsz., t. 1, Kraków 2023, s. 212, ISBN 978-83-66334-93-9.
- ↑ a b Poświęcenie nowego cmentarza żydowskiego w Krakowie, „Ilustrowany Kurier Codzienny” (94), 6 kwietnia 1932, s. 7.
- ↑ a b c d e Cmentarz żydowski w Krakowie - Jewish cemetery in Cracow [online], cmentarze-zydowskie.pl [dostęp 2024-09-25].
- ↑ Poświęcenie nowego cmentarza żydowskiego w Krakowie, „Nowy Dziennik” (96), 8 kwietnia 1932, s. 4.
- ↑ Krakowski Szlak Kobiet. Przewodniczka po Krakowie emancypantek. Tom I by Fundacja Przestrzeń Kobiet - Issuu [online], issuu.com, 18 września 2019, s. 114 [dostęp 2024-09-25] (ang.).
- ↑ Jarosław Strzeboński, Pomnik żydowskiej działaczki Sary Szenirer wrócił na swoje miejsce [online], KRKnews, 23 stycznia 2024 [dostęp 2024-09-25] (pol.).
- ↑ Znakowanie granic. krakow.tvp.pl, 2022-10-16. [dostęp 2022-10-16].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Przemysław Burchard: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990, s. 202-206.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Cmentarz Abrahama w Krakowie na portalu Wirtualny Sztetl
- Cmentarz Abrahama w Krakowie (www.kirkuty.xt.pl)